Dans ve Eleştiri: Versiyon 1

GİRİŞ : VERİ TABANLARI

Tür ve Eleştiri

Modern dans, tür veya alttür içermez. Var olan ve olmayan kategorileri, mekan ve zaman içinde biriciktir, istatiksel açıdan karşılıklı bağımsızdır ve puslu mantıklıdır. 20. Yüzyıl’da iki modern dans kategorisi oldu: ‘Tanztheater’ ve ‘Butoh’, dolayısıyla modern dans eleştirisi yalnızca bu ikisi içindir.

Modern dansın tür-değilleri, en çok kültürolojik eleştiriye yatkındır. Buna kanıt en önemli gösterge, Almanya’nın ve Japonya’nın 20. Yüzyıl’daki faşist dönemlerinin neden, adı geçen iki dans kategorisinin sonuç ardışıklığı taşımalarıdır.

Eleştiri Türleri

İşbu yazara göre, özelden genele, tikelden tümele dört katman eleştiri vardır: Eleştirel, kuramsal, estetik ve kültürolojik. Bu dizge kabaca, ‘eser É dans É sanat É kültür’ ölçeğinde / ölçütünde seyreder. Gazetedekiler, eleştirel eleştirinin de altındadırlar. Akademisyenler, eleştirel eleştiriden kuramsal eleştiriye uzanırlar. Schehner, yarı kuramsal - yarı estetik bir yazardır. Henüz kültürolojik eleştiriye uzanana veya tamamlayana raslanmamıştır. işbu yazarın amacı kültürolojik eleştiridir.

Dansta Diller

5 asal duyu-dil vardır: Görsel, işitsel, sözel, motor, kimyasal. Dans, temelde motor dili kullanır. Motor dil, sözdili gibi (matematik ve mantık olarak) ötelenmiş ve kendi üzerine konuşabilen bir dildir ama her ikisini de sözdilinden çok farklı yapar. Ötelemesi; analitik değil, sentetiktir; sürekli değil, sıçramalıdır; doğrusal değil, kaotiktir; fizik değil, metafiziktir. Kendi üzerine konuşması, göstergeli değildir, birimsizdir, öğe-işlem ayrımında ikilemseldir.

Dansta durgu, devinim denli önemlidir; dansta susku, söylem denli (heykeldeki boşluktan ve müzikteki esten daha çok) önemlidir (bazı feminist kadın dansçılar, erkek söyleminden kurtulabilmek için sustular).

Dans ve Diğer Sanatlar

Dans, tarih öncesinden beridir diğer sanatlardan bağımsızdır.

Dans ve müzik, birarada çoğunluk sinerjik etkileşim taşır. Öyle ki tek başına anlamsız olan müzikler dansta kullanılınca öteanlamlar kazanır.

Yazın, librettoyla dansla arakesit kazanır.

‘Dans filmi’ türünü, yıl 2000’de henüz beceremediler. ‘Klip’, konuya ters açıdan yaklaşan bir sinema türü oldu. Örnekse, ‘New Age’ klipleri dansın özünü yakalamaya adım attı ama yolun tamamını yürüyemedi.

Sahnede resim yapılırken dansedilmesi, post-modernizmin yanılsamalar zincirlerinden birisiydi.

Dans, saltık / yalıtık bir sanat mıdır? Hayır. Yalnızca, tarihte dansın tözü yakalanamadı ve düşünsel ötelemeleri henüz kullanılamadı.

Dans ve Öncülük

Dans, 1950’den sonra neden / nasıl öncü sanat olmuştur?

Bir: Sinema hariç diğer tüm sanatlar gelenekçileşmiştir / tutuculaşmıştır.

İki: Tarihçenin siyasal / kültürel baskısı güçlüdür.

Üç: Dansın öncülüğü yoktan var edilmedi, var olan töz / cevher işlendi (ki verim hala çok düşük).

Dört: Dans dili, daha önce hiç kullanılmamıştı; yani hiç kimse, bunların söylenilebileceğini tasarlamamıştı.

Dans, 2000’den sonra nasıl öncü sanat kalabilir?

Bir: Tiyatroyu dışlayarak.

İki: Kadını içleyerek.

Üç: Zekayı ve bilgiyi içleyerek (informatik ve kognitif olarak) ki bu ‘yeter’ değil, ‘gerek’ koşuldur.

Dört: Dilini tamamlayarak (zor bir konu, ‘dizgeselleştirerek’ denemez).

Dansta Praksis

Praksis, marksizm terminolojisine ait sayılır ve yanılınır. (‘Emek’ dahil bir çok kavramı Marx, kaynağını belirtmeksizin alıntılamıştır.) Praksis, kuram-eylem birliğidir.

Praksisin iki mantıksal yönsemi vardır: Tümdengelim ve tümevarım. Diğer mantıksal alanlarda olduğu gibi, her ikisi de aslında tek yönlü değildir. Dikişte, tek yönde ilerlerken nasıl süreksizlik oluyorsa ve bunu önlemek (yani süreklilik sağlamak) için iğneyi ters takla attırıyorsak, düşünce de akıl yürütmelerde ters taklalar atar. Bu durum ikilemseldir ama mutlaka diyalektik olması gerekmez. Eli işlek olan, dikişte teklemez; zihni işlek, olan düşüncede teklemez. Dansta akıl yürütmeler, o nedenle sıkça mehter adımıdır.

Tümevarımsal Praksis

Tümevarımsal praksis, eldeki örneklerden genellemeler yaparak kavramlara ulaşır. Butoh’cular ayırdına ve bilincine varmaksızın tümevarımcı idiler. Canları yanıyordu ama adını koyamıyorlardı. Suskun naraları, dans oldu.

Tümdengelimsel Praksis

Tümdengelimsel praksis, genel ilkelerden hareketle, olması gereken örnekler saptar. Örneğin; yazındaki toplumcu gerçekçilik, tümdengelimseldir; üstelik tersi durumlar, yani toplumcu gerçekçi ürünler veren ama kendisi bireyci romantik / idealist olan yazarlar var iken…

·          

GELİŞTİRME : SÜREÇLER / İŞLEMLER

Negasyon Bazında Dans Eleştirileri Örneklemeleri

Schehner Usülü

Örnek: Schehner, ‘tanztheater’ın ‘ma’yı yarattığını savunur.

Değilleme: Bausch 2000’i gözlemek, bunu böyle olmadığını kanıtlamaya yeter. Bausch iktidara sıkı sıkıya bağlanmış durumda. Ma, ikitdara bağlan(dır)maz.

·          

SONUÇ : ÇIKARSAMALAR

·         Dans, tanım gereği eleştireldir. ‘Ürün Ì Tür Ì  Sanat Ì Kültür’ kategorisel içiçeliğini, en iyi ifade edebilme olanaklarını taşıyan bir alandır. Adreslemeler ve yönletimler, açık seçik işler. Böylelikle geleceğe yol alabilir ve onu tasarlayabiliriz. Duvara çarpmadan onu aşabiliriz.

·         Türkçe, ikilemsel görünse de, dans eleştirisinin en iyi yapılabileceği dillerden birisidir. Onu böyle kılan, 1930-1970 arasında yoktan var edilmişliğidir ki ‘dilsel ma’ tam da budur.

·         Dansın sözdilisel eleştirisinin olalığı, marksist devrim ve/ya an-an-arkizm olmaksızın sürekli başkalaştırımın olalığıdır da… Bu, yarın için yeni, aslında ilk praksistir.

·         Yaşattırılmadık ama yaşatacağız…

(Mayıs 2000)